مجازات ضرب و جرح عمدی
از رایج‌ترین دعاوی که در دادسراها و کلانتری‌ها مطرح می‌شود دعاوی ضرب و جرح اعم از عمدی و غیرعمدی است. این نوع دعوی همیشه در حال رخ دادن است و شاید هیچوقت نتوان جلوی وقوع آن را گرفت. از همان آغاز شکل گیری جوامع تا کنون، افراد بر سر مسائل مختلف با یکدیگر در حال جنگ و جدال بوده‌اند. زمانی که خشونت درونی افراد افزایش پیدا کند، آنها بر سر کوچکترین مسائلی از کوره خارج شده و با یکدیگر گلاویز می‌شوند.
ضرب و جرح از جرایمی است که علیه تمامیت جسمانی افراد رخ می‌دهد و در دادسراها همیشه این نوع پرونده مطرح شده و در حال رسیدگی است. اما منظور از تمامیت جسمانی چیست؟ زمانی که جرمی نسبت به جسم و بدن فرد واقع میگردد، در اصطلاح حقوقی گفته می‌شود که جرم بر تمامیت جسمانی فرد رخ داده است. در ادامه این مطلب تصمیم داریم بیشتر درباره این جرم و مجازات ضرب و جرح عمدی صحبت کنیم و بگوییم که چطور می‌توانید از این جرم شکایت کنید. پس با ما همراه باشید.
انواع جرم ضرب و جرح چیست؟
جرم ضرب و جرح در دسته جرایم علیه اشخاص قرار دارد که به موجب قانون مجازات اسلامی ممکن است یا جنایت بر نفس و یا مادون نفس باشد. جنایت بر نفس به جرایمی گفته می‌شود که موجب قتل شخص می‌شود و جنایت مادون نفس مانند جرم ضرب و جرح به جرمی گفته می‌شود که منتهی به قتل نخواهد شد. هر دو ممکن است به صورت عمدی و یا غیرعمدی رخ دهند.
نکته مهم این است که زمانی که جنایت رخ داده از نوع عمدی باشد، مجازات متفاوتی با جرم غیرعمدی دارد و این موضوع درباره مجازات ضرب و جرح عمدی و غیرعمدی نیز صدق می‌کند. حال در ادامه جرم ضرب و جرح عمدی و غیرعمدی را تعریف می‌کنیم و پس از آن نیز مجازات هر یک را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ضرب و جرح عمدی
در تعریف جرم ضرب و جرح از نوع عمدی باید بگوییم جرمی است که شخصی با قصد قبلی و با سوءنیت تصمیم میگیرد به تمامیت جسمانی شخص دیگری آسیب وارد کند. البته این امکان نیز وجود دارد که شخص سوءنیت و قصدی برای آسیب وارد کردن به تمامیت جسمانی شخص دیگری نداشته، اما عملی انجام می‌دهد که نوعا منجر به ورود آسیب به وی می‌شود.
چنانچه آسیبی که به شخص وارد شده باشد، قابلیت قصاص داشته باشد، بزه دیده می‌تواند تقاضای قصاص جانی را بکند. اما در صورتی که آسیب وارد شده قابل قصاص نبود، شخص جانی حسب مورد ممکن است به 6 ماه تا 2 سال حبس و پرداخت دیه محکوم شود. البته مجازات ضرب و جرح عمدی مفصل‌تر است در ادمه بیشتر درباره آن صحبت می‌کنیم.
ضرب و جرح غیرعمدی
ضرب و جرح زمانی که در شمول تعریف عمدی قرار نگیرد، ضرب و جرح غیرعمدی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر در ضرب و جرح غیرعمدی، جانی نه قصد و سوءنیت برای ورود آسیب به شخص را دارد و نه آنکه عملی که انجام داده نوعا کشنده است. در نتیجه می‌توان چنین گفت زمانی که فردی بدون آنکه قصد و سوءنیتی داشته باشد و بدون آنکه عملی که انجام می‌دهد چه مطلقا و چه نوای کشنده نباشد، اما موجب ورود آسیب به شخص گردد، ضرب و جرح غیرعمدی مرتکب شده است.
مجازات جرم ضرب و جرح عمدی و غیرعمدی چیست؟
در بالا به صورت کلی به مجازات ضرب و جرح عمدی پرداختیم. اما اکنون می‌خواهیم به صورت دقیق و جزئی‌تر مجازات این جرم را مورد بررسی قرار دهیم. در قانون مجازات اسلامی برای جرم ضرب و جرح عمدی، حسب مورد مجازات‌های قصاص و حبس و پرداخت دیه، و برای ضرب و جرح غیرعمدی نیز دیه و تعزیر تعیین نموده است. به طور کلی باید چنین گفت که در جرایم عمدی اولویت مجازات با قصاص است. اگر امکان قصاص جانی وجود نداشت، نوبت به دیه و حبس می‌رسد.
در ماده 386 قانون مجازات اسلامی نیز آمده است که: «مجازات جنایت عمدی بر عضو در صورت تقاضای مجنی‌علیه یا ولی او و وجود سایر شرایط مقرر در قانون، قصاص و در غیر این‌صورت مطابق قانون از حیث دیه و تعزیر عمل میگردد.»
ماده 614 قانون مجازات اسلامی در بیان مجازات ضرب و جرح مقرر داشته است: « هر کس عمداً به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دایمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی علیه گردد در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد چنانچه اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران گردد به حبس درجه شش محکوم خواهد شد و در صورت درخواست مجنی علیه مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم می‌شود.
تبصره- در صورتی که جرح وارده منتهی به ضایعات فوق نشود و آلت جرح اسلحه یا چاقو و امثال آن باشد مرتکب به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.»
اما درمورد مجازات ضرب و جرح غیرعمدی باید بگوییم زمانی که ضرب و جرح از نوع غیرعمدی است، جانی ممکن است به پرداخت دیه یا حبس تعزیری محکوم شود. یعنی قانون مجازات اسلامی مجازات ضرب و جرح غیر عمدی را پرداخت دیه تعیین نموده است.
قصاص عضو برای ضرب و جرح عمدی
مهم‌ترین و شدیدترین مجازات ضرب و جرح عمدی قصاص است. زمانی که بر اثر ضرب و جرح عمدی، بزه دیده دچار نقص عضو شود، به موجب قانون جانی درصورت امکان به قصاص محکوم خواهد شد. ماده ۳۶۸ قانون مجازات اسلامی که در فوق به آن اشاره کردیم، این حکم را تایید می‌کند.
اما منظور از اینکه در ماده گفته شده درصورت امکان به قصاص محکوم خواهد شد چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که در شرایط زیر امکان قصاص وجود ندارد:
- منظور از قصاص در صورت امکان، این است که اگر جانی پدر یا اجداد پدری بزه دیده باشند، قصاص درمورد آنها اجرا نمی‌شود.
- زمانی که فرد مجرم جنایات عمدی بر اعضای متعدد یک نفر وارد کند ولی امکان قصاص همه آنها نسبت به او وجود نداشته باشد؛ به عنوان مثال مجرم هر دو دست بزه دیده را قطع کند ولی خود یک دست داشته باشد. در این شرایط نسبت به جنایت‌هایی که امکان قصاص دارد، قصاص شده و نسبت به آنهایی که امکان ندارد، به پرداخت دیه و حبس تعزیری محکوم می‌شود.
- درصورتی که جانی با یک یا چند ضربه جنایت‌های متعددی به یک یا چند عضو بزه دیده وارد کند، بزه دیده حق قصاص نسبت به هر یک از جنایت‌ها را خواهد داشت. بزه دیده می‌تواند درباره آنها با مرتکب مصالحه کرده و نسبت به بعضی قصاص را اجرا و نسبت به بعضی جنایت‌های دیگر ببخشد.
دیه ضرب و شتم
پیش از آنکه میزان دیه مجازات ضرب و جرح عمدی را بگوییم، بهتر است توضیح مختصری درباره دیه بدهیم. دیه به مال معینی گفته می‌شود که در شرع مقدس برای جنایت غیرعمدی وارد شده بر نفس، عضو یا منفعت و یا جنایت عمدی در شرایطی که امکان قصاص وجود ندارد، مقرر گردیده است. میزان دیه ضرب و شتم اعم از آنکه عمدی باشد یا غیرعمدی، متناسب با مقدار آسیب وارد شده تعیین خواهد شد.
در ماده ۴۵۰ قانون مجازات اسلامی مقرر شده است: «در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنیٌ علیه یا ولی دم دیه پرداخت می شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.»
در مورد جرم ضرب و جرح عمدی نیز اگر قصاص ممکن نباشد و یا مجنی علیه درخواست دیه کند، میزان دیه باتوجه به مقدار اسیب از سوی دادگاه تعیین میگردد. دادگاه برای تعیین میزان دیه مورد را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد تا میزان آسیب وارد شده بر جسم را تعیین و دیه را مشخص کند. اگر آسیب وارد شده دیه مقرر در قانون نداشت، ارش تعیین می‌شود.
به صورت کلی در موارد زیر مجازات پرداخت دیه تعیین می‌شود:
- درصورتی که حکم دادگاه محکومیت مجنی به قصاص باشد اما مجنی علیه گذشت کند، باید دیه پرداخت شود.
- چنانچه ضرب و جرح عمدی بر چند عضو وارد شود، مجنی علیه می‌تواند دیه هر کدام را به طور جداگانه مطالبه و دریافت کند.
- اگر جنایت ضرب و جرح بر چند عضو وارد شده باشد، مجنی علیه این اختیار را دارد که برای بعضی از آنها قصاص و برای ما بقی دیه مطالبه کند.
نکته: در صورتی که مجازات ضرب و جرح عمدی در یکی از ماه‌های حرام (محرم، رجب، ذی‌قعده و ذی‌حجه) رخ دهد، دادگاه بیشتر از حالت عادی دیه تعیین نمی‌کند. یعنی یک سوم به مقدار آن اضافه نمی‌شود. به این خاطر که افزایش دیه در ماه‌های حرام صرفا به جرم قتل اختصاص دارد و در جرایم غیرقتل میزان دیه افزایش پیدا نمی‌کند.
مجازات ضرب و شتم زن توسط شوهر
متاسفانه بسیار مشاهده می‌شود که مردان جرم ضرب و جرح را نسبت به خانواده یعنی همسر و فرزندان خود مرتکب می‌شوند. زندگی زناشویی همیشه بر وفق مراد نیست و گاهی ممکن است میان زن و مرد اختلافاتی به وجود بیاید. در این میان هستند مردانی که توانایی کنترل کردن خشم خود را نداشته و مرتکب این جرم می‌شوند. در این حالت مرد مانند سایر افراد به مجازات ضروب جرح عمدی یا غیرعمدی محکوم می‌شود.
اگر زنی قربانی چنین جرمی شد، بهتر است در اسرع وقت برای آنکه بتواند ادعای خود را ثابت کند به کلانتری یا پزشکی قانونی مراجعه کرده و تا معاینات لازم بر روی او انجام شود. در این صورت زن می‌تواند با گزارش پزشکی قانونی به دادگاه مراجعه نموده و ثابت کند که مرد مرتکب چنین جرمی شده است. زمانی که زن ثابت کرد این جرم وقوع یافته و مرد به مجازات ضرب و جرح عمدی محکوم شد، می‌تواند با استناد به عسر و حرج تقاضای طلاق کند. علاوه بر آن می‌تواند دیه نیز دریافت نماید.
حال اگر جرم ضرب و جرح نسبت به فرزند رخ داد، اعم از آنکه از طرف پدر وقوع یابد یا مادر، اگر فرزند هنوز به سن قانونی نرسیده باشد، این ولی قهری یا قیم اوست که می‌تواند برعلیه مرتکب شکایت کند. درصورتی که مادر این جرم را نسبت به فرزند خود انجام دهد، می‌توان او را محکوم به قصاص کرد اما همانطور که در ابتدای مطلب گفتیم، پدر را نمی‌توان به قصاص محکوم نمود. همچنین لازم است این نکته را هم بگوییم که وقوع این جرم از سوی پدر و مادر نشان از عدم صلاحیت آنها برای نگهداری از فرزند دارد، درنتیجه حضانت فرزند از آنها سلب خواهد شد.
اگر شخص بر اثر ضرب و جرح عمدی دچار از کار افتادگی شود مجازات چیست؟
گاهی این امکان وجود دارد که مجنی علیه بر اثر جرم ضرب و جرح عمدی، دچار از کار افتادگی شود. به عنوان مثال تصور کنید شخصی نقاش است و بر اثر جرم ضرب و جرح، دست خود را از دست می‌دهد. حال چون نقاش به کمک دست خود نقاشی می‌کرد و امورات زندگی خود را از این طریق می‌گذراند، دیگر دچار از کار افتادگی شده است. حال در چنین شرایطی مجازات ضرب و جرح عمدی باید متناسب با کار افتادگی این شخص باشد.
معمولا در این شرایط این قاضی است که با صلاحدید خود میزان خسارت و نحوه پرداخت آن را تعیین می‌کند. اگر پس از رای قاضی شخص اعتقاد داشت که خسارت تعیین شده کم و ناعادلانه است، می‌تواند نسبت به آن در دادگاه تجدیدنظر اعتراض کند.
نحوه شکایت ضرب و جرح عمدی
چیزی که برای شکایت از مجازات ضرب و جرح عمدی مهم است بدانید این است که میزان آسیبی که بر اثر جرم ضرب و جرح وارد شده، در تعیین مقدار دیه تاثیرگذار است. درنتیجه زمانی که این جرم بر علیه شخصی واقع میگردد بهتر است در اسرع وقت به کلانتری مراجعه کرده و تشکیل پرونده دهد. کلانتری نیز او را به پزشکی قانونی می‌فرستد تا آسیب‌های وارد شده و میزان خسارات آن برآورد شود. می‌توانید در این مسیر با یک وکیل کیفری مشورت کنید تا شما را به بهترین شکل راهنمایی کند.
بعد از آنکه مراحل پزشکی قانونی را طی نمودید، پرونده شما به دادسرا ارجاع داده شده و برای شخص متهم ابلاغیه صادر می‌شود. متهم در دادسرا باید از خود دفاع کند، اگر توانست دلایلی مبنی بر عدم ارتکاب جرم ارائه دهد، قرار منع تقیب صادر می‌شود در غیر این صورت برای او قرار مجرمیت صادر و به دادگاه کیفری ارجاع داده خواهد شد.
نکته: اگر در جرم ضرب و جرح مجرم از چاقو یا دیگر سلاح‌های سرد و یا گرم استفاده نکند، رسیدگی به این جرم تنها با شکایت شاکی خصوصی آغاز می‌شود. اما در صورت استفاده از سلاح سرد یا گرم مدعی‌العموم نیز می‌تواند رسیدگی به این جرم را آغاز کند.
